تنبک

از ویکی‌پدیا، دانشنامه ی آزاد

تنبک (تمبک، دمبک، دنبک یا ضَرب) یکی از سازهای کوبه ای ایرانی است. این ساز پوستی، از نظر ساز شناسی جزء طبل‌های جام‌ شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیر بغلی در افغانستان اشاره کرد.

بدنه ی تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند، لیکن امروزه از جنس چوب می‌سازند. تنبک از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

• پوست
• دهانه ی بزرگ
• تنه
• گلویی (نفیر)
• دهانه ی کوچک (کالیبر)

قدمت تنبک با نام‌های پهلوی دمبلک و تنبور به پیش از اسلام می‌رسد و بنابر نظر دکتر معین دمبک صورت دگرگون‌ شده ی همین نام است.

تنبک در چند دهه ی اخیر پیشرفت چشم‌گیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است، که در این میان نقش استاد فقید حسین تهرانی به قدری اهمیت دارد که می‌توان از او به‌عنوان پدر تنبک نوازی نوین ایران یاد کرد. بعد از مرحوم تهرانی (بهمن رجبی) با نوشتن کتاب برای دوره‌های ابتدائی، متوسط، عالی، فوق عالی فن تنبک نوازی را تکمیل کرد. (مردان موسیقی ایران حبیب‌الله نصیری فر)

درباره ی وجه تسمیه این ساز، هنوز یک رای نهایی حاصل نشده‌ است. بهمن رجبی معتقد است که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛ مثل اتفاقی که در تلفظ واژه ی «شنبه» می‌افتد. (تنبک و نگرشی به ریتم از زوایای مختلف نوشته بهمن رجبی) اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته و به همین دلیل به اشتباه در میان مردم رواج یافته است. اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود. بنابراین چندان بعید نیست اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژه ی تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است.

•   حسین تهرانی
• امیر ناصر افتتاح
• محمد اسمائیلی
• ایرج (حسین خواجه امیری)
• جهانگیر ملک
• ناصر فرهنگفر
• بهمن رجبی
• مجید خلج
• پژمان حدادی
• نوید افقه

و از قدما می‌توان از ابوالحسن صبا (معلمِ حسین تهرانی)، مسعود خان و عبدالله دوامی نام برد.